Wille - Platon, Aristoteles, Augustinus, Melanchton

Zwischen Begehren und Wollen (boulêsis) unterscheidet PLATO (Gorg. 466 D. Charm. 1163. vgl. XENOPHON, Memor. III, 9, 4 f.. IV, 6, 6). Auch ARISTOTELES. Während das Begehren sinnlicher Art ist, geht das Wollen vom Intellekt aus. hê gar boulêsis orexis. hotan de kata ton logismon kinêtai, kai kata boulêsin kineitai (De anim. III 11, 433 a 23). Die phantasia bouleutikê ist nur en tois logistikois zôois (l. c. III 11, 434 a 7). Während die boulêsis auch das Unmögliche zum Objekte haben kann, richtet sich die proairesis (s. d.) nur auf Mögliches (proairesis ... ouk esti tôn adynatôn, Eth. Nic. III 4, 1111 b 21. boulêsis d' estin tôn adynatôn, l. c. III 4, 1111 b 22. bouleuometha d' ou peri tôn telôn alla peri tôn pros ta telê, l. c. III 5, 1112 b 12. die proairesis ist bouleutikê orexis tôn eph' hêmin, l. c. III, 3. to ... bouleuesthai kai logizesthai tauton, oudeis de bouleuetai peri tôn mê endechomenôn allôs echein, l. c. VI 2, 1139 a 12 squ.). Die Stoiker bestimmen den Willen (boulêsis) als eulogon orexin (vernünftiges Begehren) (Diog. L. VII 1, 116). »Voluntas est, quae quid cum ratione desiderat, quae autem ratione adversa, incitata est vehementius, ea libido est« (CICERO, Tusc. disp. IV, 6, 12). - Nach LUCREZ geht das (äußere) Wollen von einer motorischen Vorstellung aus: »Dico animo nostro primum simulacra meandi accidere atque animum pulsare... inde voluntas fit« (De nat. rer. IV, 878 squ.). - Im Sinne des Aristoteles definiert die proairesis NEMESIUS (peri phys. p. 279).

Nach AUGUSTINUS ist der Wille das Vermögen der Seele, sich selbst zu bestimmen. »Voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid non admittendum vel adipiscendum« (De duab. anim. 10). Der Wille ist also ein besonderes Vermögen, und dieses ist in allen übrigen Seelenfunktionen mit enthalten (De civ. Dei XIV, 6. s. Voluntarismus). Der Wille ist der Kern des Menschen (De civ. Dei VI, 11. XIV, 6. XIX, 6). »Naturalis appetitus« (Trieb) und »rationalis appetitus« unterscheidet JOH. DAMASCENUS und die Scholastiker. Nach ANSELM gebietet der Wille allen Seelenkräften. »Voluntas non tantum potentia est ad actum specialem, sed generalis motor omnium aliarum potentiarum ad actus suos« (De lib. arb. 14, 19). Nach ALFÂRÂBI ist in allen Seelenvermögen Wille enthalten. AVICENNA unterscheidet die »vis motiva« in »vis imperans motui« (»vis appetitiva, desiderativa«) und »vis efficiens«. Erstere zerfällt in: »vis concupiscibilis« (Begehrungsvermögen) und »vis irascibilis« (Widerstreitskraft) (De anim. IV, 4: »illa, quae vult delectabile et quod putatur utile ad acquirendum, est concupiscibilis, quae vero vult vincere et id quod putatur nocivum repellere, est irascibilis«. vgl. M. Winter, Üb. Avic. Op. egrg. S. 25 f.). AVERROËS definiert: »Voluntas est desideratio cuiusdam agentis erga quandam actionem« (Destr. destr. 2. vgl. Stöckl II, 97). Nach ALBERTUS ist der Wille mit dem Verstande als dessen ausführende Kraft verbunden: »Voluntas in rationali natura intellectui coniuncta est, sicut coniunctum est id quod facit motum ei quod enuntiat et determinat ad quod movendum sit ei quod movetur« (Sum. th. I, 7, 2). »Voluntas proprie est fnis: est enim appetitus in fine requiescens, et sic est pars imaginis. Communiter vero est motor ad omnia quae sunt ad finem, per quae finis potest adipisci: et sic non est pars imaginis, sed principium operativum« (l. c. I, 15, 2). Die »naturalis voluntas« ist »per naturam bona« (l. c. I, 25, 2. II, 136). THOMAS versteht unter »voluntas« teils alles Begehren (3 sent. 17, 1, 1), teils den »appetitus rationalis« (Sum. th. I, 80, 2). Der Intellekt bestimmt den Willen, geht ihm voran. »Intellectus altior et prior voluntate« (l. c. I, 82, 3). »Si voluntas Dei ad aliquid volendum per sui intellectus cognitionem determinatur, non erit determinatio voluntatis divinae per aliquid extraneum facta« (Contr. gent. I, 82 f.). »Voluntas antecedens« und »consequens« Gottes sind zu unterscheiden. Wille und Intellekt bedingen sich wechselseitig (vgl. Contr. gent. I, 72). »Voluntas et intellectus mutuo se includunt. nam intellectus intelligit voluntatem et voluntas vult intellectum intelligere« (Sum. th. I, 16, 4 ad 1). »Ratio autem et voluntas sunt quaedam potentiae operativae ad invicem ordinatae, et absolute considerando ratio prior est, quamvis per reflexionem efficiatur voluntas prior et superior, inquentum movet rationem« (De verit. 22, 13). Den Primat gibt dem Willen DUNS SCOTUS. »Voluntas est motor in toto regno animae« (In l. sent. II, 42, 4). Der Wille Gottes ist die »prima causa« alles Seins (s. Voluntarismus). »Voluntas imperans intellectui est causa superior respectu actu eins« (In l. sent. IV, 49, 4). Der Wille macht die verworrenen Erkenntnisse des Intellekts klar und bestimmt (In l. sent. II, 42, 4). Der Intellekt ist nur »partialis causa« des Willens (l. c. IV, 49, 4. vgl. II, 42, 4). »Voluntas est vis collativa sicut intellectus« (Op. Ox. II, 6, 2, 6). Die »volitio« ist ein positiver Akt (vgl. H. Siebeck, Die Willenslehre bei Duns Scotus u. sein. Nachfolg., Zeitschr. f. Philos. Bd. 112, S. 179 ff.. s. Willensfreiheit). PETRUS AUREOLUS erklärt: »Voluntas determinat intellectum ad hoc quod agat volitionem. Nam intellectus non ageret nisi determinaretur a voluntate« (In l. sent. II, 267 b). Nach WILHELM VON OCCAM sind Wille und Intellekt zwei Wirkungsweisen der Seele (Sent. II, 24).

MELANCHTHON definiert: »Voluntas est potentia appetens suprema ac libere agens monstrato obiecto ab intellectu« (De anim. p. 218 b). SCALIGER erklärt: »Voluntas est intellectus extensus seu promotus ad habendum aut faciendum quod cognoscit« (vgl. Goclen, Lex. philos. p. 330). GOCLEN bestimmt: »Voluntas est inclinatio, per quam solet id perfici quod est ab intellectu conceptum ac cognitum.« »Volitio« ist »appetitio rationalis boni cogniti, orta ab illius approbatione« (Lex. philos. p. 329). »Velleitas« ist »optativa voluntas« (l. c. p. 330). Nach CASMANN ist der Wille »altera logica facultas rationis« (Psychol. C. 6, P. 129). MICRAELIUS definiert: »Voluntas est appetitus rationalis«. Der Wille hängt ab vom Intellekt, daher: »Nihil est in voluntate, quod non prius fuerit in sensu.« »Voluntatis functiones sunt velle et nolle.« »Voluntas pendet ab intellectu practico quoad primam inclinationem. sed quoad inclinationes secundas intellectus irritatur a voluntate, ut accuratius rem meditetur.« »Voluntatis actiones aliae sunt elicitae ab ipsa voluntate profectae. aliae imperatae et per locomotivam et appetitum sensitivum praestitae« (Lex. philos. p. 1112). Die »elicitae actiones« gehen vom Willen aus, welcher durch sich etwas begehrt oder verabscheut (l. c. p. 372). - Nach CAMPANELLA ist der Wille »propensio necessaria sponte naturae in bonum« (Univ. philos. IV, 5, 7). Nach L. VIVES ist der Wille eine Fähigkeit »boni expetendi« (De anim. II, 50), »facultas seu vis animi, qua bonum expetimus, malum aversamur« (l. c. II, 98). Der Wille erhält sein »Licht« erst durch den Intellekt (ib.). »In voluntate actus sunt duo, approbatio et reprobatio« (l. c. p. 103).


 © textlog.de 2004 • 29.03.2024 15:00:41 •
Seite zuletzt aktualisiert: 24.04.2005 
bibliothek
text
  Home  Impressum  Copyright  A  B  C  D  E  F  G  H  I  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  Z