Sein - Antike, Scholastik

Die antike und mittelalterliche Philosophie fast das Sein (das oft mit dem Seienden und mit dem Wesen identifiziert wird) als allgemeinsten Denkinhalt, der zugleich allgemeinster Weltinhalt ist, auf. Die Existenz wird vielfach als Form, als »Komplement« des Seins bestimmt. Den Gedanken des absoluten Seins entwickeln zuerst die Eleaten (s. d.). Nach PARMENIDES gibt es (im Gegensatz zu HERAKLIT) kein Werden, nur das Sein ist, hat Wahrheit, ist das dem Denken korrelate Objekt (Sext. Emp. adv. Math. VII, 111). Das Nichtseiende kann nicht gedacht werden, ist nicht (Plat., Soph. 237 A, 258 E. Arist., Met. XIV, 2. Mull., Fragm. I, 33. Plat., Parm. 163C: to mê esti legomenon haplôs sêmainei, hoti oudamôs oudamê estin oude pê metechei ousia to ge mê on). Sein und Denken (Gedachtwerden, Denkobjekt) sind identisch (s. d.): to gar auto noein estin te kai einai (Plot., Enn. V, 1, 8). Das Denken muß den Sinnentrug überwinden und die Welt als das Seiende erkennen. Dieses ist ungeworden, unvergänglich, einheitlich, ewig, unbeweglich, stetig, unteilbar, identisch mit sich, sphärisch, denkend: hôs agenêton eon kai anôlethron estin, oulon, mounogenes te kai atremes êd' ateleston, oide pot' ên oud' estai, epei nyn estin homou pan, hen xyneches, oude diaireton estin, epei pan estin homoion, akinêton, estin anarchon, apauson, tôuton t' en tôutô te menon kath' eauto te keitai sphairê (Simpl. ad Phys. f. 31. Mull., Fr. 1, 114 ff.). Das Sein kann nicht (aus dem Nichtseienden, welches nicht existiert) entstanden sein. Nach MELISSUS ist das Seiende ohne Vielheit einheitlich, unbewegt, unveränderlich, ewig, unbegrenzt (apeiron), nicht körperhaft (sôma mê echein, Simpl. ad Phys. 24, 110, 1 D. aiei eon ara estin. oute ara gegone to eon, oute phtharêsetai. aiei ara ên te kai estai, l. c. 22, 103, 13D). ei de apeiron, hen. ei gar dyo eiê, ouk an dynaito apeira einai, all' echoi an peirata pros allêla. apeiron de to eon. ouk ara pleiô ta eonta. hen ara to eon (l. c. 28 D). Auf das Werden führt das Sein PROTAGORAS zurück: ek de tês phoras te kai kinêseôs kai kraseôs pros allêla gignetai panta, ha dê phamen einai, ouk orthôs prosagoreuontes. esti men gar oudepot' ouden, aei de gignetai (Plat., Theset. 152 D). Die Einheitlichkeit des unveränderlich Seienden lehren die Megariker (to on hen einai kai to heteron mê einai, mêde gennasthai ti mêde phtheiresthai mêde kineisthai to parapan (Plat., Soph. 246 B, 248 A). PLATO versteht unter dem Seienden das an sich wesenhafte Objekt des Denkens, die Idee (s. d.), im Unterschiede vom vergänglichen Sinnendinge, das nur raum-zeitliche Existenz (vgl. die Zusammenstellung der Platonischen Bedeutungen von einai, on, ousia bei Natorp, Platos Ideenlehre, S. 465 f.). Nach ARISTOTELES bezieht sich das Sein auf alle Kategorien als allgemeinstes Prädikat. das Seiende hat an allen Kategorien Anteil (Met. VII 1, 1028 a 10 squ.), ist aber kein Gattungsbegriff, weil es keine Arten hat (oute to hen oute to on einai genos, l. c. III 3, 998 b 22). das Sein ist immer das gleiche. Das Sein kommt einem Subjekte entweder kata symbebêkos oder kath' hauto, ôs alêthes on zu (l. c. V 7, 1017a squ.. VI 4, 1027b 33), ferner entelecheia und dynamei (hylikôs, l. c. XIII 3, 1078 a 30). Das Seiende wird im Begriffe (s. d.) erfaßt. Die Existenz ist das exô einai (l. c. XII 8, 1065a 24), hyparchein (s. Objekt). STRATO (vgl. Prokl. in Tim. 242 E) und die Stoiker erblicken im Seienden (on) die oberste Kategorie. Verschiedene Grade des Seins unterscheidet PHILO. PLOTIN betrachtet als Prinzip des Seienden ein Überseiendes, aus dem das Seiende emaniert (Enn. III, 8, 10). Das Sein ist Produkt des Geistes (nous). Indem das Eine sich schaut, wird es zugleich Denken und Sein (l. c. V, 2, 1). Denken und Seiendes sind identisch, der nous selbst ist alles (l. c. V, 4, 2). Das Seiende ist die intelligible Welt (l. c. VI, 2, 2). Das Sein ist ewiges Schaffen, Setzen (l. c. VI, 8, 20), ein schauend Sich-selbst-setzen des Absoluten (l. c. VI, 8, 16).

Nach GREGOR VON NYSSA ist das eminent Seiende Gott: to de kyriôs kai prôtôs on hê theia physis estin, hên ex anankês pisteuein en pasin einai tois ousin hê diamonê tôn ontôn katanankazei (bei Ritter VI, 129). Auch nach AUGUSTINUS ist wahrhaft seiend nur das der Veränderung nicht Unterworfene, Gott (Confess. VII, 11). Die Existenz ist ein »modus essendi«. SCOTUS ERIUGENA bestimmt: »Omnia, quae corporeo sensui vel intelligentiae perceptioni sucaumbunt, posse rationabiliter dici esse. ea vero, quae per excellentiam suae naturae non solum hylên, i.e. omnem sensum vel etiam intellectum rationemque fugiunt, iure videri non esse« (De div. nat. I, 3). »Inferioris enim affirmatio superioris est negatio, itemque inferioris negatio est superioris affirmatio... Hac item ratione omnis ordo rationalis et intellectualis creaturae esse dicitur et non esse. Est enim, quantum a superioribus vel a se ipso cognoscitur, non est autem, quantum ab inferioribus se comprehendi nen sinit« (l. c. I, 4). »Quiaquid enim causarum in materia formata in temporibus et locis per generationem cognoscitur, quadam humana consuetudine dicitur esse« (l. c. I, 5). »Quartus modus est, qui secundum philosophos non improbabiliter ea solummodo, quae solo comprehenduntur intellectu, dicit vere esse, quae vero per generationem... variantur, colliguntur, solvantur, vere dicuntur non esse, ut sunt omnia corpora« (l. c. I, 6.). Die Scholatsiker überhaupt unterscheiden »esse per essentiam« (göttliches Sein) und »esse participatum« (geschaffenes Sein), ferner Sein als Wesenheit (essentia) und Existenz, Dasein als verwirklichtes Sein. ALANUS AB INSULIS bemerkt: »Solus deus vere existit, id est simpliciter et immobiliter ens, cetera autem vere non sunt, quia numquam in eodem statu persistunt« (Regulae de sacra theol. 2). RICHARD VON ST. VICTOR erklärt: »Omne, quod est vel esse potest, aut ab altero habet esse, aut esse coepit ex tempore. Omne, quod est aut esse potest, aut habet esse a semetipso, aut habet esse ab alio, quam a semetipso« (De trin. I, 6). - AVICENNA erklärt: »Esse omnium fieri est, prater esse primi, quad ab alio esse non habet.« ALBERTUS MAGNUS: »Esse continuus fluxus est ab ente primo in omne, quod causatum vel creatum est« (Sum. th. I, 22, 3). »Esse non praedicatur de substantia ut genus, vel differentia, nec potentia eius, nec ut actus: sed praedicatur ut creatum primum ab alio participaum« (l. c. I, 19, 3). THOMAS betont, das »ens« sei kein »genus« (Sum. th. I, 3, 5c. Contr. gent. I, 25). Das »esse« ist 1) »quidditas vel natura rei«, 2) »actus essentiae« (l sent. 33, 1, 1 ad 1). »Modus operandi uniuseuiusque rei sequitur modum essendi ipsius« (Sum. th. I, 89, 1c). »Ens« ist der Begriff, in welchem der Intellekt »omnes conceptiones resolvit« (De verit. I, 1). »Illud quod primo cadit in apprehensione, est ens« (Sum. th. II, 4, 2). »Existere« ist »esse reale«, »subsistere«. Zu unterscheiden ist: »existere actu« und »intellectu«, »per se« und »in alio« (Sum. th. I, 75, 2 ad 2), »ens extra animam«, »per accidens«, »essentialiter« (Contr. gent. I, 25). DUNS SCOTUS erklärt: »Substantiae duplex est esse, sc. esse essentiae et existentiae. Esse existere primo consequitur ipsum individuum.« »Ens est duplex, scil. naturae et rationis. Ens autem naturae, in quantum tale, est cuius esse non dependet ab anima« (Elench. 1). Nach FRANC. MAYRONIS ist Existenz »illud esse, mediante quo quidditas existit« (bei Prantl, G. d. L. III, 290). Nach AEGYDIUS ist das »esse« des Dinges das Aktuationsprinzip der »essentia« des Dinges. Nach MENDOZA ist die Existenz der »actus entitativus«, »actus essendi« (Disp. met. VIII, 1, 2). Nach GOCLEN ist Existenz der »modus rei, quo res dicitur extra nihilum et a suis causa producfa« (Lex. philos. p. 197). Nach MICRAELIUS bezeichnet »ens« »illud, quod actu est in mundo«. »Existentia« ist »actualis essentia, qua res hic et nunc est, id est in certo loco et tempore. estque vel realis, quam quid habet ex parte rei existens extra causas, vel obiectiva, quam res habent, prout sunt cognitae ab intellectu« (Lex. philos. p. 381 ff.). »Ens est primo cognitum seu conceptus generalissimus, quo aliquid concipitur extra nihilum positum.« »Ens reale est, quod extra intellectus fictionem in rerum natura vere ponitur realiter non obiective tantum« (l. c. p. 383). - Nach PATRITIUS ist das Sein »actus entis«, das Band aller Formen (Panarch. XIII, 28). CAMPANELLA bestimmt: »Existere est facere permanens sicut facere est existere fluens« (Univ. philos. VIII, 4, 3), womit die Relativität des Seins ausgesprochen ist »Cognoscere est esse.« »Notitia sui est esse suum, notitia aliorum est esse aliorum« (l. c. VI, 8, 4).


 © textlog.de 2004 • 29.03.2024 16:10:46 •
Seite zuletzt aktualisiert: 14.11.2004 
bibliothek
text
  Home  Impressum  Copyright  A  B  C  D  E  F  G  H  I  K  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  W  Z